Գազի ճնշման դիտում, ուսումնասիրում փորձի միջոցով։

Մի քանի փորձերի միջոցով համոզվել, գազում ճնշում կա թե ոչ, եթե կա ապա այն ինչով է պայմանավորված և գազը բնութագրուղ մեծություններից, ինչպես է փոփոխվում։

Փորձ առաջին Գազի ճնշում

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր. Փուչիկ, թել, օդահան զանգ, օդահան պոմպ։

Փորձի ընթացքը. Փուչիկը բերանը նիհարած վիճակում կապեցի թելով, նիհարած փուչիկի մեջ կա քիչ քանակությամբբ օդ։ Այն դրեցի օդահան պոմպի զանգի տակ և սկսեցի օդը զանգի տակից հանել։

Հեղուկներն ու գազերը բոլոր ուղղություններով փոխանցում են ոչ միայն իրենց վրա գործադրվող արտաքին ճնշումը, այլև այն ճնշումը, որ գոյություն ունի իրենց ներսում սեփական մասերի կշռի շնորհիվ։ Հեղուկի վերին շերտերը ճնշում են գործադրում միջին շերտերի վրա, միջին շերտերը՝ ստորին շերտերի վրա, վերջիններս էլ՝ հատակի վրա։

Պասկալի գործիքը իրենից ներկայացնում է մի ապակե խոխովակ, որի ծայրում կա մեկ գունդ այդ գնդի վրա կան անցքեր, իսկ մյուս ծայրում սեղմիչ։

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I >>-ից էջ 54-ից մինչև էջ 57-ը:

18. Ճնշումը հեղուկներում և գազերում

Տարբերակ 1

1 և 2 չորսուները խորասուզված են ջրում այնպես, որ Բ և Գ նիստերը գտնվում են անոթի հատակից նույն մակարդակի վրա:

I. Ա նիստի վրա նվազագույն ճնշումն է:

Պատ.՝ 1)

II. Դ նիստի վրա առավելագույն ճնշումն է:

Պատ.՝ 4)

III. Բ և Գ ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝ 2)

IV. Որպեսզի կարողանանք հաշվել անոթի հատակին հեղուկի ճնշումը, հարկավոր է իմանալ հեղուկի խտությունը և սյան բարձրությունը:

Պատ.՝ 1)

V. h=400մ                 p=ƍgh=1030կգ/մ39,8Ն/կգ400մ=4040000

ƍ=1030կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

________________

p-?

Պատ.՝ 4)

Տարբերակ 2

Ա, Բ, Գ և Դ սկավառկները տեղավորված են ջրում:

I. Ա սկավառակի վրա ճնշումը ամենափոքրն է:

Պատ.՝ 1)

II. Դ սկավառակի վրա ճնշումը ամենամեծն է:

Պատ.՝ 4)

III. Բ և Գ սկավառակների ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝ 2)

IV. Անոթի հատակի և պատերի վրա հեղուկի ճնշումը ուղիղ համեմատական է հեղուկի խտությանը:

Պատ.՝ 2)

V.  h=2,5մ                 p=ƍgh=800կգ/մ39,8Ն/կգ2,5մ=19600Պա

ƍ=800կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

_______________

p-?

Պատ.՝ 2)

Տարբերակ 3

I. Հեղուկի մեջ նույն խորության վրա, ճնշումը բոլոր ուղղություններով նույնն է:

Պատ.՝ 3)

II. Եթե հեղուկի մեջ ընկղմված մարմնի վրա մեծացնում ենք ընկղման խորությունը գործադրած ճնշումը մեծանում է:

Պատ.՝ 1)

III. Ջրով լցված անոթի հատակում գտնվող մետաղյա սկավառակի վրա ճնշումը կմեծանա, եթե անոթի մեջ իջեցնեն փայտյա չորսուն:

Պատ.՝ 1)

IV. Անոթի հատակին հեղուկի ճնշումը կախված չէ անոթի հատակի մակերեսից:

Պատ.՝ 1)

V. h=25մ                   p=ƍgh=1030կգ/մ39,8Ն/կգ25մ=20200Պա

g=9,8Ն/կգ

ƍ=1030կգ/մ3

___________________

p-?

Պատ.՝ 1)

Տարբերակ 4

Ա, Բ, Գ և Դ սկավառակները դասավորված են ջրով անոթի մեջ:

I.  Դ սկավառակի վրա ճնշումն ամենամեծն է:

Պատ.՝4)

II. Ա սկավառակի վրա ճնշումն ամենափոքրն է:

Պատ.՝1)

III. Բ և Գ սկավառակների վրա ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝2)

IV. Որպեսզի կարողանանք հաշվել անոթի պատերին հեղուկի ճնշումը, պետք է իմանալ հեղուկի խտությունը և սյան բարձրությունը:

Պատ.՝1)

V. h=5սմ                  p=ƍgh=13600կգ/մ39,8Ն/կգ5սմ=6700Պա

ƍ=13600կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

______________

p-?

Պատ.՝3

Է. Ղազարյան դասագիրք

Առաջադրանքներ՝ 134, 135, 138, 140

134. m=75կգ                         p=F/S=mg/S=75կգ10Ն/կգ/0,035մ2=21կՊա

g=10Ն/կգ

S=0,035մ2

________________

p-?

Պատ.՝ 21կՊա

135. m=5տ                 p=F/S=mg/S=5տ10Ն/կգ/1,4մ2=35կՊա

g=10Ն/կգ

S=1,4մ2

_________________

p-?

Պատ.՝35կՊա

138. F=70Ն                       p=F/S=70Ն/1մմ2=70000կՊա

S=1մմ2

_______________

p-?

Պատ.՝ 70000կՊա

140. V=6մ3                    p=F/S=162000Ն/1,4մ2=113,4կՊա

S=1,4մ2                       F=mg=16200կգ10Ն/կգ=162000Ն

ƍ=2700կգ/մ3             m=2700կգ/մ36մ3=16200կգ

g=10Ն/կգ

___________________

p-?

Պատ.՝ 113,4կՊա

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I >>-ից էջ 54-ից մինչև էջ 57-ը:

18. Ճնշումը հեղուկներում և գազերում

Տարբերակ 1

1 և 2 չորսուները խորասուզված են ջրում այնպես, որ Բ և Գ նիստերը գտնվում են անոթի հատակից նույն մակարդակի վրա:

I. Ա նիստի վրա նվազագույն ճնշումն է:

Պատ.՝ 1)

II. Դ նիստի վրա առավելագույն ճնշումն է:

Պատ.՝ 4)

III. Բ և Գ ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝ 2)

IV. Որպեսզի կարողանանք հաշվել անոթի հատակին հեղուկի ճնշումը, հարկավոր է իմանալ հեղուկի խտությունը և սյան բարձրությունը:

Պատ.՝ 1)

V. h=400մ                 p=ƍgh=1030կգ/մ39,8Ն/կգ400մ=4040000

ƍ=1030կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

________________

p-?

Պատ.՝ 4)

Տարբերակ 2

Ա, Բ, Գ և Դ սկավառկները տեղավորված են ջրում:

I. Ա սկավառակի վրա ճնշումը ամենափոքրն է:

Պատ.՝ 1)

II. Դ սկավառակի վրա ճնշումը ամենամեծն է:

Պատ.՝ 4)

III. Բ և Գ սկավառակների ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝ 2)

IV. Անոթի հատակի և պատերի վրա հեղուկի ճնշումը ուղիղ համեմատական է հեղուկի խտությանը:

Պատ.՝ 2)

V.  h=2,5մ                 p=ƍgh=800կգ/մ39,8Ն/կգ2,5մ=19600Պա

ƍ=800կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

_______________

p-?

Պատ.՝ 2)

Տարբերակ 3

I. Հեղուկի մեջ նույն խորության վրա, ճնշումը բոլոր ուղղություններով նույնն է:

Պատ.՝ 3)

II. Եթե հեղուկի մեջ ընկղմված մարմնի վրա մեծացնում ենք ընկղման խորությունը գործադրած ճնշումը մեծանում է:

Պատ.՝ 1)

III. Ջրով լցված անոթի հատակում գտնվող մետաղյա սկավառակի վրա ճնշումը կմեծանա, եթե անոթի մեջ իջեցնեն փայտյա չորսուն:

Պատ.՝ 1)

IV. Անոթի հատակին հեղուկի ճնշումը կախված չէ անոթի հատակի մակերեսից:

Պատ.՝ 1)

V. h=25մ                   p=ƍgh=1030կգ/մ39,8Ն/կգ25մ=20200Պա

g=9,8Ն/կգ

ƍ=1030կգ/մ3

___________________

p-?

Պատ.՝ 1)

Տարբերակ 4

Ա, Բ, Գ և Դ սկավառակները դասավորված են ջրով անոթի մեջ:

I.  Դ սկավառակի վրա ճնշումն ամենամեծն է:

Պատ.՝4)

II. Ա սկավառակի վրա ճնշումն ամենափոքրն է:

Պատ.՝1)

III. Բ և Գ սկավառակների վրա ճնշումը նույնն է:

Պատ.՝2)

IV. Որպեսզի կարողանանք հաշվել անոթի պատերին հեղուկի ճնշումը, պետք է իմանալ հեղուկի խտությունը և սյան բարձրությունը:

Պատ.՝1)

V. h=5սմ                  p=ƍgh=13600կգ/մ39,8Ն/կգ5սմ=6700Պա

ƍ=13600կգ/մ3

g=9,8Ն/կգ

______________

p-?

Պատ.՝3)

Է. Ղազարյան դասագիրք

Առաջադրանքներ՝ 134, 135, 138, 140

134. m=75կգ                         p=F/S=mg/S=75կգ10Ն/կգ/0,035մ2=21կՊա

g=10Ն/կգ

S=0,035մ2

________________

p-?

Պատ.՝ 21կՊա

135. m=5տ                 p=F/S=mg/S=5տ10Ն/կգ/1,4մ2=35կՊա

g=10Ն/կգ

S=1,4մ2

_________________

p-?

Պատ.՝35կՊա

138. F=70Ն                       p=F/S=70Ն/1մմ2=70000կՊա

S=1մմ2

_______________

p-?

Պատ.՝ 70000կՊա

140. V=6մ3                    p=F/S=162000Ն/1,4մ2=113,4կՊա

S=1,4մ2                       F=mg=16200կգ10Ն/կգ=162000Ն

ƍ=2700կգ/մ3             m=2700կգ/մ36մ3=16200կգ

g=10Ն/կգ

___________________

p-?

Պատ.՝ 113,4կՊա

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I >>-ից էջ 81-ից մինչև էջ 85-ը…

Աշխատանք և Հզորություն էներգիա

28. Մեխանիկական աշխատանք

Աշխատանքի միավորները

Տարբերակ 1՝

I.  Երբ ավտոբեռնիչը բարձրացնում է բեռը աշխատանք է կատարվում:

Պատ.՝ 3)

II.  F=6Ն                       A=Fs=6Ն2մ=12Ջ

s=2մ

______________

A-?

Պատ.՝ 3)

III. A=20Ջ                     F=A/s=20Ջ/5մ=4Ն

s=5մ

____________

F-?

Պատ.՝ 1)

IV. F=5000Ն                  A=Fs=5000Ն200մ=1000000Ջ=1000կՋ

s=200մ

_________________

A-?

Պատ.՝ 4)

V. s=5մ                                    A=Fs=mgs=5մ10կգ10Ն/կգ=500Նմ=500Ջ

m=10կգ

g=10Ն/կգ

_________

A-?

Պատ.՝ 2)

VI. F=60Ն                  A=Fs=60Ն50մ=3000 Ջ

s=50մ

_________

A-?

Պատ.՝ 1)

VII. V=0,5մ3                    m=ƍV=0,5մ315000 կգ/մ3=300կգ

ƍ=15000 կգ/մ3               A=mgs=300կգ10Ն/կգ4մ=30000Ջ

g=10Ն/կգ

s=4 մ

__________________

A-?

Պատ.՝ 3)

Տարբերակ 2`

I. Երբ ձեռքից բաց թողված մարմինը ընկնում է գետնին աշխատանք է կատարվում:

Պատ.՝ 1)

II. F-8Ն                            s=A/F=32Ջ/8Ն=4մ

A-32Ջ

________________

s-?

Պատ.՝ 3)

III. s-3մ              F=A/s=12Ջ/3մ=4 Ն

A-12Ջ

________

F-?

Պատ.՝ 3)

IV. F-2500Ն                A=Fs=2500Ն400մ=1.000.000:1000=1000Ջ

s-400մ

__________

A-?

Պատ.՝ 4)

V. s-5մ                         A=Fs=100Ն5մ=500 Ջ

F-100Ն

__________

A-?

Պատ.՝ 2)

VI. F-200գ             A=Fs=200գ1մ=200:100=2 Ջ

s-1մ

________

A-?

Պատ.՝ 3)

VII. V-0,1մ3                  m=ƍV=1600կգ/մ3 0,1մ3=160կգ

ƍ-1600կգ/մ3                A=mgs=160կգ10Ն/կգ5մ= 8000 Ջ

g=10Ն/կգ

s-5մ

___________

A-?

Պատ.՝ 1)

Տարբերակ 3`

I. Երբ տրակտորը քաշում է կցանքը աշխատանք է կատարվում:

Պատ.՝ 3)

II. Մեխանիկական աշխատանքը հակադարձ համեմատական է ուժին և հակադարձ համեմատական ճանապարհի երկարությանը:

Պատ.՝ 3)

III. Աշխատանքը չափվում է Ջ, կՋ միավորներով:

Պատ. ՝1)

IV. F-500Ն                      A=Fs=500Ն2կմ=1000կՋ

s-2կմ

____________

A-?

Պատ. ՝4)

V. s-2մ                              A=Fs=250կգ2մ=500×10=5000 Ջ

F-250կգ

________________

A-?

Պատ.՝ 3)

VI. Մեկ օր-10000 հարված                    A=Fs=1կգ20սմ=20×10=200 Ջ

F-1կգ

s-20սմ

____________

A-?

Պատ.՝ 2)

VII. s-4մ                                  A=Fs=0,75տ4մ=3×10000=30000 Ջ

F-0,75տ

________________

A-?

Պատ.՝ 3)

Տարբերակ 4`

I. Աշխատանք է կատարվում, երբ մարդը աստիճանով բարձրանում է վեր:

Պատ.՝ 2)

II. s-5մ                 A=Fs=20Ն5մ=100 Ջ

F-20Ն

________

A-?

Պատ.՝ 1)

III. F-2Ն                                s=A/F=10Ջ/2Ն=5մ

A-10Ջ

______________

s-?

Պատ.՝ 3)

IV. F-125Ն                     A=Fs=125Ն80 մ=10000:1000=10 կՋ

s-80 մ

_____________

A-?

Պատ.՝ 2)

V. s-1000մ                  A=Fs=5Ն1000մ=5000Ջ

F-5Ն

_________________

A-?

Պատ.՝ 3)

VI. F-60կգ                      A=Fs=60կգ5մ=300×10=3000 Ջ

s-5մ

____________________

A-?

Պատ.՝ 1)

VII. V-0,25մ3                      m=Vƍ=0,25մ32000կգ/մ3=500կգ

s-6մ                                     A=mgs=500կգ10Ն/կգ6մ=30000 Ջ

g-10Ն/կգ

ƍ-2000կգ/մ3

___________________

A-?

Պատ.՝ 3)

Ուժեր՝

Ուժը մարմնի արագության փոփխության պատճառն է։ Ուժը նշանակում ենք F-ով, այն էլեկտրական մեծություն է։ Ֆիզիկական մեծությունները լինում են երկու տեսակ՝ վեկտորական և սկալյար։

Այն մեծությունները, որոնք որոշվում են թվային արժեքով և ուղղությամբ, անվանում են վեկտորական մեծություն։ Օրինակ՝ ուժ, տեղափոխություն, արագություն։ Վեկտորական մեծությունը նշանակում ենք ուժերի նշաններով վերևը սլաք։ Վեկտորը դրա ուղղի ուղղորդված հատված է, որը ունի սկիզբ և ավատվում է սլաքով։

Սկալյար այն մեծություններ, որոնք որոշվում են միայն թվային արժեքով (մոդուլով)։ Օրինակ՝ երկարություն, մակերես, ծավալ, անցած ճանապարհ, զանգված, ժամանակ, խտություն։

Ուժը բնությագրական մեծություներն են՝ թվային արժեքը, ուղությունը և կիռարման կետը։

Ծանոթացել ենք մի քանի ուժերի հետ՝

1. Այն ուժը, որով երկիրը իրեն է ձգում բոլոր մակերևույթամոտ մարմինները, մակերևույթամոտ մարմիններն անվանում են ծանրության ուժ։ Ծանրության ուժը ազդում է հենց մարմնի վրա։ Ուղղված է ներքև

Թվայինն արեքի գրառման դեպքում տառի վերևը սլաք չենք դնում։

Ծանրության բանաձևը՝

Fծ ուժ = mg, որտեղ g  = 9,8 ն/կգ

Ցանկացած մեկ կլիոգրամ զանգված ունեցող մարմնի վրա երկիր մոլորակն ազդում է 9,8 ն/կգ։

1 Ն (նյուտոն) = 102գ

Ընդունված է ուժի միավոր, դա այն ուժն է, որը մեկ վայրկյանում մեկ կիլոգրաման զանգվածով մարմնի արագությունը փոխում է 1մ վայրկյան։

2. Այն ուժը, որն առաջում է մարմինների դեֆորմացիանների ժամանակ և միշտ ուղղված է դեֆորմացիային հակառակ, անվանում են առանձգականության ուժ։

Դեֆորմացիան դա մարմինների չափերի և ձևի ձևափոխությունն է։ Դեֆորմացիանները լինում են առաձգական և պլաստիկ։

Առաձգական դեֆորմացիան այն դեֆորմացիան է, երբ արտաքին ուժի ազդեցության բացակայությունից հետո մարմինը վերականգնում է իր չափսերը և ձևը։ Օրինակ մարմինների՝ ձգումը, սեղմումը, թեքումը, ճգումը և ոլորումը։

Պլաստիկ դեֆորմացիան, երբ արտաքին ուժի ազդեցության բացակայությունից հետո մարմինը չի վերականգնում իր չափսերը և ձևը։ Օրինակ՝ պլաստիրինը, մոմը․․․

Fար

Ըստ Հուկի օրենքի առաձգականության ուժը

Կոշտությունը համեմատկանության

Տնային աշխատանք՝

Սովորել ֆիզիկայի խնդիրների գրառումը և լուծումը:

Լրացուցիչ առաջադրանք՝

Լուծել նշված էջերի խնդիրները՝ Վ.Ի Լուկաշիկի խնդրագրքից էջ 17-18 ՝ 115 խնդրից մինչև 123 խնդիրը: Խնդիրների լուծումներում պահպանեք խնդրի գրելաձևը:

115. S = 2700կմ

t = 1ժ

V1 = ?

Ետադարձ՝ V2 = 715մ/վ

V1 և V2 արագությունների համեմատում – ?

V=S/t=2700/1=2700կմ/ժ

2700կմ/ժ=2700կմ/ժ*1000/3600=750մ/վ

V1>V2=750մ/վ>715մ/վ

116. V1 = 15մ/վ

V2 = 72կմ/ժ

Համեմատում – ?

72կմ/ժ=72կմ/ժ*1000/3600=20մ/վ

V1<V2=15մ/վ<20մ/վ

117. S = 99կմ

t = 5ժ 30ր

V – ?

V=S/t=99/330ր=99*1000/330*60=5մ/վ

118. S = 20կմ

t = 3ժ

V – ?

V=S/t=20/3=≈ 6,6կմ/ժ

119. S = 20 կմ

t1 = 5ժ

t2 = 2ժ

t3 = 22ր

t4 = 1,4ր

V1, V2, V3, V4 – ?

V1=S/t=20կմ/5ժ=20*1000/5*3600=≈1,1մ/վ

V2=S/t=20կմ/2ժ=20*1000/2*3600=≈2,8մ/վ

V3=S/t=20կմ/22ր=20*1000/22*60=≈15,1մ/վ

V4=S/t=20կմ/1,4ր=20*1000/1,4*60=≈238 մ/վ

120. t1 = 17:00

S1 = 101000կմ

t2 = 22:00

S2 = 152000կմ

V – ?

t2-t1=22-17=5ժ

S2-S1=152000-101000=51000կմ

51000կմ/5ժ=10200կմ/ժ

121. V = 72կմ/ժ

t = 30վ

S – ?

72կմ/ժ=72*1000/3600=20մ/վ

S=V*t=20մ/վ*30վ=600մ

122. V = 850կմ/ժ

t = 1ր

S – ?

1ր=1/60ժ

S=V*t=850կմ/ժ*1/60ժ=≈14,1կմ

123. S = 15կմ

V = 0,5մ/վ

t – ?

15կմ=15000մ

t = S/V=15000/0,5=8ժ 20ր

Տնային աշխատանք`

Սովորել.Է.Ղազարյանի դասագրքից սովորել էջ 21-ից մինչև էջ 34-ը:

Լրացուցիչ առաջադրանք`

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I>>-ից, էջ 17-ից մինչև էջ 24-ը:

3. Տարբերակ 1`

1. 3. Մեխանիկական շարժում

2. 2. Մամինը հավասար ժամանակամիջոցիներում անցնում է հավասար ճանապարհ

3. 1. Վագոնի 3. Վագոնում նստած մյուս ուղևորների

4. 2. Հավասարաչափ

Տրաբերակ 2`

1. 2. Հետագիծ

2. 1. Մարմնի սկզբնական և վերջնական դիրքերի միջև եղած հեռավորությունը

3. 1. Վագոնում քայլող ուղևորի

4. 2. Ժամացույցի ճոճանակի շարժումը

Տարբերակ 3`

1. 1. Անցած ճանապարհ

2. 2. Մարմնի դիրքի փոփոխությունն այլ մարմնի նկատմամբ

3. 4. Շղթան ոտնակների պտտման դեպքում

4. 1. Անհավասարաչափ

Տարբերակ 4`

1. 2. Հավասարաչափ շարժում

2. 3. Հետագիծ

3. 1. Շարժվող տրակտորի թրթուրների ներքևի մասերը 2. Շարժվող տրակտորի թրթուրների վերևի մասերը

4. 2. Ձեռքին ընկած գնդակի շարժումը

4. Տարբերակ 1`

1. 2. Շարժման ամբողջ ժամանակամիջոցում մարմնի անցած ճանապարհին

2. 2. 1 մ/վ

3. 1. 30000 մ/վ

4. 4. ≈ 9,3 մ/վ

5. 4. 15 մ/վ

Տրաբերակ 2`

1. 2. Ինչ ճանապարհ անցել մարմինը միավոր ժամանակում

2. 2. 5 մ/վ

3. 3. 11600 մ/վ

4. 1. ≈ 4,1 մ/վ

5. 1. 5 մ/վ

Տարբերակ 3`

1. 2. Հավասարաչափ շարժում …

2. 2. Անհավասարաչփ շարժման արագությունը

3. 4. 17000 մ/վ

4. 3. 25 մ/վ

5. 5. 1,5 մ/վ

Տարբերակ 4`

1. 3. 1 սմ/վ, 1 մ/վ, 1 կմ/ժ

2. 4. 4 մ/վ

3. 2. 700 մ/վ

4. 2. 5 մ/վ

5. 4. 1,5 մ/վ

5. Տարբերակ 1`

1. 3. 50 մ/վ

2. 4. 60 մ

3. 3. 90 կմ

4. 3. 1700 մ

5. 3. 5400 վ

Տրաբերակ 2`

1. 2. 15 վ

2. 3. 320 կմ

3. 4. 1000 մ

4. 1.180 կմ

5. 3. ≈ 21 ր

Տարբերակ 3`

1. 3. 150 կմ

2. 4. 50 վ

3. 4. 16000 մ

4. 2. 5400 մ

5. 2. 500 վ

Տարբերակ 4`

1. 1. Մարմնի անցած ճանապարհ բաժանել շարժման ժամանակին

2. 3. Միջին արագությունը բազմապատկել շարժման ժամանակին

3. 2. Մարմնի անցած ճանապարհը բաժանել միջին արագությանը

4. 4. 900 կմ

5. 2. 0,002 վ

Էջ 32 առ. 9 (Տարբերակ 3 և 4)

Տարբերակ 3`

1. c=a-b\n=20մլ-10մլ\10=1սմ3

c1=±c\2=±1\2=±0,5մլ

2. V1=54սմ3

3. V2=81սմ3

4. V=V2-V1=81սմ3-54սմ3=27սմ3

Տարբերակ 4`

1. c=a-b\n=100մլ-90մլ\1=10սմ3

c1=±c\2=±10\2=±5մլ

2. V1=60սմ3

3. V2=90սմ3

4. V=V2-V1=90սմ3-60սմ3=30սմ3

Էջ 8, առ. 28-33

28. Պատ.` 4800 սմ3=48մ3

29. Բարձրություն – 270սմ

Երկարություն – 460սմ

Լայնություն – 260սմ

Պատ.` 32,292սմ

30. Պատ.` 1,2 սմ3

31. Պատ.` 950սմ3

76սմ3

165սմ3

32. Նմանություն – առ. թիվ, բաժանման արժեք:

Տարբերություն – նվազ. թիվ, մեկը երկար է, քան մյուսը:

33. c=a-b\n=800-700\10=10սմ3

V=V2-V1=800-500=300սմ3

Լուծել նշված էջերի խնդիրները`

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I>>-ից, էջ 29-ից մինչև էջ 30-ը:

Տարբերակ 1`’

1. 2. 100մլ

2. 2. 2մլ

3. 76մլ

Տարբերակ 2`

1. 3. 250մլ

2. 1. 5մլ

3. 60մլ

Տարբերակ 3`

1. 2. 100մլ

2. 1. 5մլ

3. 1. 60մլ

Տարբերակ 4`

1. 1. 1000մլ

2. 3. 10մլ

3. 3. 940մլ

Նոյմբերի 16-ին մի խումբ Սեբաստացիներով ճանփորդեցինք դեպի ՀՊՄՀ(Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարան) :Այցելեցինք նրանց թանգարան ծանոթացանք նրանց ուսանողների որոնցից մի մասը ճանաչված են ժողովրդի կողմից:Հետո այցելեցինք ֆիզիկաի,քիմիաի,կեսաբանության օպտիկաի լսարանները:Քիմիաի լսարանում մենք մի շարք հետաքրքիր փորձեր կատարեցինք,ամենատպաորիչ փորձը դա արհեստական արյուններ նաև նրանք մեզ նվիրեցին նյութեր: (փորձը  կարող էք այս լինքով նայել)

https://www.youtube.com/watch?v=c5IApr-zeRA&t=211s

Ֆիզիկաի լսարանում  մենք մի շարք սարքերի հետ ծանոթացանք,չնայած մեր դպրոցում արդեն ծանոթ էինք այդ սարքերի հետ,դրանից հետո հաճախեցինք  կենսաբանության լսարան,ավելի մոտիկից ծանոթացանք բույսերի և կենդանիների աշխարհին: 

Անկանոն պինդ մարմնի ծավալի վորոշումը

նպատակ․ կարողանալ որոշել անկանոն ձև ունեցող պինդ մարմիների ծավալները չափագլանով

անհրաժեշտ սարգեր- չափագլան, ջուր, թել և անկանոն ձև ունեցող պինդ մարմիններ

աշխատանքի ընդացք- նախ ստանում եմ իմ չափագլանի բաժանման արժեքը չափման արժեքը, չափագլանի մեջ լցնում են այնքան ջուր, որպեզի իմ մարմինը ամբողջովին սուզվի ջրի մեջ վերձնում եմ իմ ջրի արժեքը v1 հետո թելով կապում եմ մարմինը թելով և սուզում եմ ջրի մեջ, վերցնում եմ մարմնի ջրի սուզված ծավալը V2: V2-V1=V

1 փորձ

V1=?

V2=?

փորձ 1

Vառ 200

Vնվ. 150

C= (a-b):n =10 մլ

C1+-C/2 =5 մլ

V1=110 մլ

V2=200 մլ

V2-V1=200- 110 = 90 սմ3 +-85<90<95

V1= 110 մլ

V2=120 մլ

V2-V1=10 սմ3

5<10<15

Տարբեր չափի սարքերի սանդղակի բաժանման արժեքի, բացարձակ  սխալի որոշում:

Նպատակը

Կարողանալ օգտվել ցանկացած չափիչ սարքից, որի համար պետք  է կարողանալ որոշել նրանց սդանդղակի ամենափոքր չափման արժեքը և չափման սխալը:

Անհրաժեշտ սարքեր

Մի քանի չափման սարքեր՝ ամպերաչափ, ոլտաչափ, չափանոթ, ջերմաչափ, ուժաչափ:

Ընթացք

Որպեսզի կարողանամ որոշել՝ պետք է չափիչ սարքի սանդղակի բաժանման  արժեքը որոշելու համար անհրաժեշտ է գտնել սանդղակի մոտակա այն երկու գծիկները, որոնց կողքին մեծության թվային արժեքներն են գրված: այնուհետև մեծ արժեքից հանել փոքրը և ստացված թիվը բաժանել դրանց  միջև եղած բաժանումների թվին:

ֆիզիկական մեծության բացարձակ  ճշտությամբ չափել հնարավոր չէ: Չափման սխալը կախված է բաժանման արժեքից, և այն  ընդունված է համարել  հավասար բաժանման  արժեքի կեսին

Չափիչ սարք 1

Ամպերաչափ՝ գործիք է որով չափում են հոսանքի ուժը, նշանակվում է մեծատառ <<A>> տառով: մինչև օգտագործելը պետք է նայել գործիքի չափման սահմանները՝ ամենաառավելագույն և ամենանվազագույն արժեքները: Ամպերաչափի  վրա կա մի սանդղաի վրա երկու թվերի շարք:

բաժանման արժեքը նշանակում ենք << C>>  տառով: Մեծ թիվը՝ a, փոքր թիվը b, բաժանման արժեքրը՝ n

 2. Գլանաչափ, այդ գործիքը նախատեսած է ծավալը (հեղուկների, կանոնավոր և անկանոն պինդ մարմինների) չափելու համար:

Նշանակումներ` c – բաժանման արժեք

a – մեծ թիվ

b – փոքր թիվ

n – բաժանման թիվ

v – ծավալ

Բանաձև` c=a-b:n

c1=±c:2

Միավորներ` 1մ3 – Հիմնական միավոր

1մմ3 – սա այն խորանարդի ծավալն է, որի յուրաքանչյուր կողմը 1մմ:

1սմ3 – սա այն խորանարդի ծավալն է, որի յուրաքքնաչյուր կողմը 1սմ:

1դմ3 – սա այն խորանարդի ծավալն է, որի յուրաքքնաչյուր կողմը 1դմ:

1կմ3 – սա այն խորանարդի ծավալն է, որի յուրաքքնաչյուր կողմը 1կմ:

1դմ3 – միավորն ունի երկրոդ անվանումը` այնկովում է 1լ (լիտր):

1սմ3 – անվանում են 1մլ (միլիլիտր):

Օժանդակ միավորներ` Օգտագործվում են հատկապես հեղուկների ծավալները չափելիս:

1լ=1դմ3

1մլ=1սմ3

Չափագլան`Պետք է որոշել նրա չափման հնարավորությունները, չափման սահմանները, սանդղակի բաժանման արժեքը և չափման սխալը:

Իմ չափագլանի չափման սահմաններն են` v առ. –

v նվազ. – 10 մլ

a=80 մլ

b=60մլ

n=10մլ

 Տարբերակ 1`’

1. 2. 100մլ

2. 2. 2մլ

3. 76մլ

Տարբերակ 2`

1. 3. 250մլ

2. 1. 5մլ

3. 60մլ

Տարբերակ 3`

1. 2. 100մլ

2. 1. 5մլ

3. 1. 60մլ

Տարբերակ 4`

1. 1. 1000մլ

2. 3. 10մլ

3. 3. 940մլ

Վ.Ի.Լուկաշիկի խնդրագրքից՝վարժություններ 1-ից 13-ը:

1. Մարմին – ինքնաթիռ, տիեերանավ, ինքնահոս գրիչ, մեքենա:

Նյութ – պղինձ, ճենապակի, ջուր:

2. ա) մատիտ, դուռ, աթոռ

բ) մահճակալ

3. Ապակուց – լուսամուտ, ծաղկաման, աման…

Ռետինից – մեքենայի անիվները, ջրատար խողովակներ…

Փայտից – աթոռ, մատիտ, սեղան, պահարան, զարդատուփ…

Պողպատից – դանակ, մկրատ, մուրճ…

Պլաստմասսայից – աթոռ, սեղան, աման, սկուտեղ, պատառաքաղ…

4. Մկրատը – պողպատից

Բաժակը – ապակուց, պլաստմասսայից

Ֆուտբոլի գնդակի օդապուչիկը – ռետինից

Բահը – երկաթից, պլաստմասսայից

Մատիտը – փայտից

5. Ֆիզիկական մարմին – ռելսեր, Լուսին, մկրատ, սեղան, ուղղաթիռ:

Նյութ – կապար, ալյումին, սպիրտ, սնդիկ, պղինձ, նավթ:

Երևույթ – որոտ, ձյունաբուք, լուսաբաց, բուք, ձյան գալը, եռում, ձյունահողմ, կրակոց, ջրհեղեղ:

6. Ճոճորվելը, քայլելը, հրելը, խբելը, վազելը…

7. Հալելը, գոլորշիանալը, այրելը, եռալը, ձուլումը

8. Որոտը, ծլվլոց, խոսելը, կարկաչ, ամպրոպ…

9. Էլեկտրասալիկի տաքացումը, լամպի լուսավորելը, էլեկտրական գործիքների աշխատանքը, հեռուստացույցի միացումը…

10. Ձկողականությունը…

11. Կայծակ, աստղերի առկայծումը…

12. Մեխանիական – գունդը գլորվում է, գերանը լողում է, ժամացույցի ճոճանակը տատանվում է, լույսը բացվում է, ամպերը շարժվում են, աղավնին թռչում է:

Ջերմային – կապարը հալվում է, ցրտում է, ձյունը հալվում է, ջուրը եռում է:

Ձայնային – լսվում է ամպրոպի դղրդյունը, արձագանք, տերևները սոսափում են:

Էլեկտրական – էլեկտրալամպը վառվում է:

Լուսային – աստղերն առկայծում են, ամպրոպ, փայլատակում է կայծակը:

13. Ձայնային, մեխանիկական և ջերմային:

Ֆիզիկան որպես գիտություն ստեղծվել է վաղ ժամանակներում: Բնության երևույթները դիտարկել են դեռևս Հին Չինաստանում, Հին Հունաստանում, Հնդկաստանում: Ի սկզբանե ֆիզիկայով զբաղվել են փիլիսոփաները, աստվածաբանները, աստղագետները, ծովագնացները, բժիշկները: Մ.թ.ա.IV  դարում Արիստոտելը ներմուծեց «Ֆիզիկա» հասկացությունը (հունարեն ֆյուզիս` բնություն բառից):

Ռուսերենում «ֆիզիկա» բառը ներմուծվեց  XVIII  դարում՝  շնորհիվ Միխայիլ Վասիլևիչ Լոմոնոսովի, ով ռուսական գիտության հիմնադիրն է: Նա փիլիսոփա էր, բանաստեղծ, ժամանակակից ռուսաց լեզվի հիմնադիր, լուսավորության  հայտնի գործիչ, որը կատարեց ֆիզիկայի դասագրքի  առաջին թարգմանությունը գերմաներենից: Հենց այդ ժամանակներից էլ Ռուսաստանում սկսեցին լրջորեն զբաղվել այդ գիտությամբ:

Ֆիզիկան ուսումնասիրում է մեզ շրջապատող աշխարհը, բնության  երևույթները, հայտնաբերում է բնության մեջ տեղի ունեցող տարբեր ֆիզիկական երևույթները, միմյանց կապող օրենքները, բացահայտում երևույթների կապերն ու պատճառները։    

Ֆիզիկայի գլխավոր խնդիրն է՝ ճանաչել բնության օրենքները, տարբեր նյութերի հատկությունները և օգտագործել դրանք  մարդկանց օգտին:

Նյութը մատերիայի տեսակ է, որից բաղկացած են բոլոր ֆիզիկական մարմինները:  Մեզ շրջապատող յուրաքանչյուր առարկա ընդունված է անվանել ֆիզիկական մարմին:

Չափել ֆիզիկական մեծությունը, նշանակում է այն համեմատել համասեռ մեծության հետ, որն ընդունված է որպես միավոր:

Հայտնաբերելով բնության երևույթները նկարագրող առավել ընդհանուր օրենքներ՝ մարդը դրանք օգտագործում է իր գործունեության ընթացքում: Մենք կենցաղում լայնորեն կիրառում ենք էլեկտրական սարքավորումներ՝ էլեկտրական սալիկներ, թեյնիկներ, արդուկներ, փոշեկուլներ, սառնարաններ: Այդ սարքերի ստեղծումը հնարավոր դարձավ էլեկտրական երևույթների և տարբեր նյութերի հատկությունների ուսումնասիրության շնորհիվ: Այսօր դժվար է պատկերացնել մեր առօրյան առանց ռադիոյի և հեռուստատեսության, համակարգիչների և բջջային հեռախոսների, որոնց հայտնագործումը ևս տեղի է ունեցել ֆիզիկայի շնորհիվ:

Այսպիսով, ֆիզիկան ուսումնասիրում է բնության երևույթները:

Մենք մշտապես առնչվում ենք շրջապատող աշխարհում տեղի ունեցող փոփոխությունների հետ: Ֆիզիկայում դրանք անվանում են ֆիզիկական երևույթներ: Ֆիզիկական գիտելիքների հիմքը  դիտումներն ու փորձերն են:

Ֆիզիկայի խնդիրն է՝ հայտնաբերել զանազան օրինաչափություններ, որոնք հնարավորություն են տալիս բացատրել և ընդհանրացնել տարբեր ֆիզիկական երևույթներ: 

Ֆիզիկական երևույթների յուրաքանչյուր տեսակ ուսումնասիրում է ֆիզիկայի առանձին բաժին (մեխանիկա, էլեկտրադինամիկա, օպտիկա, ջերմադինամիկա և այլն): Այդ բաժինները սերտորեն  կապված են և կազմում են «ֆիզիկա» գիտության հիմնաքարը, որը նկարագրում և բացատրում է բնության բազմազան երևույթների պատճառները՝ սկսած գալակտիկաների առաջացումից և վերջացրած այն ամենով, ինչը որ մենք տեսնում ենք մեր շրջապատում: 

Ֆիզիկական երևույթների շարքին են դասվում՝

1. Մեխանիկական երևույթները

ավտոմեքենայի շարժումը

ինքնաթիռի թռիչքը

մոլորակների շարժումը

Երկրի պտույտը

ժամացույցի աշխատանքը

գնդիկի գլորվելը

2. Էլեկտրական երևույթներ

կայծակ

էլեկտրական շղթան փակելիս լամպը միանում է

օդի իոնացում

էլեկտրաչափիչ սարքեր

արդուկի տաքացում

գնդաձև կայծակ

3. Մագնիսական երևույթներ

մագնիսների ազդեցությունը

Երկրագնդի ազդեցությունը կողմնացույցի սլաքի վրա 

մագնիսական բարձիկի վրայով շարժվող գնացքը

4. Լուսային (օպտիկական) երևույթներ

 կայծակի լույսը

 հյուսիսափայլ

 էլեկտրական լամպի լույսը

 լուսային սյուն

ծիածան

 օճառի պղպջակի թաղանթի  ծիածանային գունավորումը

5. Ջերմային երևույթներ

 Արեգակը՝ Երկիր մոլորակի ջերմության աղբյուրն է

հրաբխի ժայթքելը

ձյան հալչելը  

 ներքին այրման շարժիչի աշխատանքը

 ջրի եռալը

ջեռուցման մարտկոցները

6. Ձայնային երևույթներ

 խմբերգի կատարում

 ծովի մակընթացային ալիքների ձայն

 ջութակի լարերի տատանում

 թռչունների երգ

 զանգերի ղողանջ

օդի տատանումը փողային գործիքներում  

Ֆիզիկական մեծությունների չափումներ։ Չափիչ սարքի բաժանման արժեքի որոշում։ Չափեք ֆիզիկական մեծություն նշանակում այն համեմատել տվյալ մեծության համար միավոր ընդունված այն համասեռ մեծության հետ։

օր.

երկարությունը ֆիզիկական մեծություն է նրա համար, որպես միավոր միավորների միջազգային համակարգում ընդունել են պլատինի և իրիձիումի համաձուլվածքից պատրաստված ձողի վրա պատահականորեն արված երկու խազերի միջև եղած երկարությունը, այդ հիմնական միավորը անվանել են 1 մետր ( 1 մ): 1 մետր հիմնական միավորից բացի օգտագործվում են նաև մասնակի և բազմակի։ Մասնակի միավորները կոչվում են այն միավորները, որոք կազմում են մեկ մետրի մասն կազմող միավորները դրանք են 1 դմ, 1 սմ 1 մմ, 1 միկռոմետրը (1մկմ), 1 նանոմետր(նկմ), 1 անգստրիմ (ա):

բազմակի միավորներ են կոչվում տվյալ մեծության 100 կամ հազար անգամ մեծ միավորները։

օր.

1 կմ, կիլո նշանակում է հազար անգամ մեծ

երկարությունը չափելիս օգտվում ենք տեղադրման մեթոդից։

երկարությունը չափելիս չափանմուշը ծայրը-ծայրին տեղադրում ենք չափվող երկարության մեջ, համեմատելով չափանմուշի երկարության հետ տեսնում ենք, թե քանի անգամ է չափվող երկարությունը մեծ կամ փոքր չափանմուշից։ Որպես երկարության չափման գործիք համարվում են քանոները ‘փայտյա, մոմլաթյա, մետաղյա և չափաժապավենը։ Տվյալ մեծության չափվող գործիքների վրա արված նրբագծերը և նրանց դիմաց գրված թվերը կոչվում են սանդղակ։

Ֆիզիկական մեծությունների չափման համակարգեր

Ֆիզիկական մեծությունների չափման համակարգը ֆիզիկական մեծությունների չափման միավորների հավաքածու է, որում գոյություն ունեն որոշակի թվով հիմնական չափման միավորներ, իսկ մյուս մեծություններն արտահայտվում են հիմնական չափման միավորներով։ Առավել հայտնի է Միավորների միջազգային համակարգը։

Ֆիզիկական մեծությունների նշանակումները[խմբագրել 

Որպես ֆիզիկական մեծության նշանակումներ (սիմվոլ) սովորաբար գործածվում են հունարեն և լատիներեն այբուբենների տառերը (մեծատառ և փոքրատառ)։ Հաճախ նշանակմանը կցվում է որոշակի իմաստ ցույց տվող վերին կամ ստորին ինդեքս (տառի կամ թվի տեսքով)։ Օրինակ՝ կինետիկ էներգիան որպես կանոն նշանակվում է Eկ, իսկ cp նշանակումը ցույց է տալիս ջերմունակությունը հաստատուն ճնշման դեպքում։

ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐ

Անմիջականորեն չափիչ սարքերի միջոցով կատարվող չափումները կոչվում են ուղղակի չափումներ:Ֆիզիկական մեծությանչափումը այլ մեծությունների ուղղակի չափման միջոցով, կոչվում ենանուղղակի: 

Չափիչ սարքի սանդղակի ամենամեծ արժեքը կոչվում է սարքի չափման սահման:

Սարքի բաժանման արժեքը որոշելու համար անհրաժեշտ է սանդղակի վրա ընտրել սանդղակի՝ թվերով նշված երկու ամենամոտ նրբագծերը: Այնուհետև պետք է այդ երկու նրբագծերը նշող մեծ թվից հանել փոքրը Տարբերությունը պետք է բաժանել հիշյալ երկու նրբագծերի միջև եղած բաժանումների թվին: Ստացված մեծությունը կլինի սարքի բաժանման արժեքը:

Լրացուցիչ աշխանատք

Որն է ֆիզիկական մեծություն

1.վայրկյանը  2.ատոմը

3.թռիչքը   4.սնդիկը

2․ Որն է ջերմային երևութը

1.կապարի հալվելը 2.որոտը

3.գնդի գլորվելը 4.աղավնու թռիչքը

3.Որն է  մեխանիկական երևութը

1.ջրի եռալը   2.որոտը

կայծակը   4.ճոճանակի տատանվելը

4.Որն է  ձայնային  երևութը

1.լամպի թելիկի շկացումը   2.մարմնի անկումը

 3.տերևների սոսափյունը       4.մոլորակի շարժումը

5.Որն է էլեկտրական երևույթը

1.արձագանքը   2.էլեկտրոսալիկի տաքանալը

3.նետի թռիչքը 4.մարմնի լողալը

6.Որն է լուսային երևութը

1.ամպերի շարժվելը          2.որոտը

3.աստղերի առկայծումը     4.արտույտի երգելը

Ֆիզիկական երևույթներ

Բնության մեջ կատարվում են շատ փոփոխություններ։ Ինչպես՝ ամառը փոխվում է աշունով, ձյուն է գալիս, կայծակն է որոտում և այլն։ Բնության մեջ կատարվող փոփոխություններն անվանում են բնության երևույթներ։ Վաղ ժամանակներում մարդիկ մտածել են, որ իրենց կյանքը կախված է իրենց շրջապատող աշխարհից, և ձգտել են ավելի շատ բան իմանալ աշխարհի մասին։ Երբ մարդը ուսումնասիրել է բնության երևույթները և չի հասկացել դրանց կայացման պատճառը նրանց վերագրել է գերբնական ուժերին։ Բնության երևույթները բացատրել փորձել են շատ երկրներում՝ Չինաստանում, Հնդկաստանում, Հունաստանում և շատ այլ երկրներում։ Հին աշխարհի մածագույն մտածող Արիստոտելը գրել է «Ֆիզիկա» գիրքը (Ֆիզիկա բառն առաջացել է հունարեն «ֆյուզիս»` բնություն բառից), որտեղ նա հավաքել է այն ամենը ինչ մարդկանց հայտնի է եղել բնության երևույթների մասին։ Հետագայում մարդկանց զարգացման հետ ֆիզիկայից առաջացան առանձին գիտություններ` աստղագիտությունը, երկրաբանությունը, օդերևութաբանությունը, կենսաբանությունը և քիմիան։ Ֆիզիկան ուսումնասիրում է ջերմային, լուսային, ատոմային երևույթները, որոնք կոչվում են ֆիզիկական գիտություններ։

Վիկտոր Համբարձումյան

Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան (սեպտեմբերի 5 (18), 1908, Թբիլիսի, Թիֆլիսի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 12, 1996, Բյուրական, Հայաստան), հայ աստղագետ և աստղաֆիզիկոս, տեսական աստղաֆիզիկայի հիմնադիրներից մեկը։ Համբարձումյանի աշխատությունները վերաբերում են աստղերի և միգամածությունների ֆիզիկայի, արտագալակտիկական աստղագիտության, աստղային համակարգերի դինամիկայի, աստղերի և գալակտիկաների տիեզերածնության և մաթեմատիկական ֆիզիկայի, միջուկային ֆիզիկայի բնագավառներին։ Սկզբունքորեն նոր տիեզերածնական հայեցակարգի հեղինակ է։ Ստալինյան մրցանակի կրկնակի (1946, 1950) դափնեկիր, Սոցիալիստական աշխատանքի կրկնակի հերոս (1968, 1978), Հայաստանի ազգային հերոս (1996), Ռուսաստանի Դաշնության պետական մրցանակի դափնեկիր, արժանացել է բազմաթիվ ակադեմիական պարգևների։ Բյուրականի աստղադիտարանի հիմնադիրն է։

Աստղային համակարգերի դինամիկա և վիճակագրական մեխանիկա

Կիրառելով վիճակագրական մեխանիկայի ինքնատիպ եղանակներ՝ Համբարձումյանը կարևոր արդյունքներ է ստացել։ 1936 թվականին այդ ճանապարհով լուծել է անգլիացի աստղագետ Արթուր Էդինգտոնի առաջադրած մաթեմատիկական խնդիրը՝ գտնել աստղակույտի աստղերի տարածական արագությունների բաշխումը՝ ունենալով դրանց տեսագծային արագությունների բաշխումը։ Այդ խնդրի լուծումը տպագրվել է «Monthly Notices» հանդեսում հենց Էդինգտոնի ներկայացմամբ։ Տասնամյակներ անց այդ նույն խնդիրը վերստին ի հայտ եկավ՝ բժշկական համակարգչային ախտորոշման կապակցությամբ։ Ի վերջո (1979 թ.), այդ մաթեմատիկական խնդրի լուծումը նշանավորվեց բժշկության բնագավառի Նոբելյան մրցանակով «Համակարգչային տոմոգրաֆիայի մշակման համար»։

Աստղային համակարգերի վիճակագրական մեխանիկայի եղանակները Համբարձումյանին հնարավորություն տվեցին գնահատել աստղային համակարգերի տարիքները։ Մասնավորապես, 1935-1937 թթ․ Համբարձումյանը գիտական բանավեճ ունեցավ անգլիացի նշանավոր գիտնական Ջեյմս Ջինսի հետ՝ մեր աստղային համակարգի՝ Գալակտիկայի տարիքի առիթով և ապացուցեց, որ մեր Գալակտիկան առնվազն 1000 անգամ երիտասարդ է Ջինսի տված գնահատականից, որը համընդհանուր ընդունելություն ուներ։

Աստղային համակարգերի դինամիկայի և վիճակագրության վերաբերյալ Համբարձումյանի աշխատություններն ընկած են աստղային համակարգերի արդի վիճակագրական մեխանիկայի հիմքում։ 1995 թ. Համբարձումյանն այդ հետազոտությունների համար Ռուսաստանի Դաշնությունից Պետական մրցանակ է ստացել